هایکو، کاریکلماتور و اساسا مینیمال نویسی از شیوه‌های نوشتاری است که بی شک تا حدود زیادی با پیشرفت‌های علمی و تکنیکی جهان امروز که بیراه نیست اگر این روزها را قرن اعجاز و ایجاز بنامیم، تناسب و توافق شگفتی دارد. به سبب چاپ سومین کتاب «سهراب گل هاشم» در این رابطه با این هنرمند پرکار مشهدی گفت وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

• چه نکاتی را لازم می‌دانید برای خوانندگان شرح دهید؟

سومین کتابم به نام « قلم کم حرف » گلچینی از کاریکلماتورهایم از چهل سال پیش تا کنون را دربرمی گیرد. این اثر در 417 صفحه، با تیراژ 1100 نسخه در قطع وزیری از سوی نشر افراز (ناشر برگزیدۀ تئاتر، ادبیات نمایشی و ادبیّات داستانی 1388) به چاپ رسیده و شاملِ «طنزهای عبارتی» و «طنزهای موقعیت» است. حدود 150 «طنز موقعیّت» این کتاب نیز که برگردانِ آن به دیگر زبان ها، امکان پذیر و برای مخاطبان غیرفارسی زبان، قابل درک و فهم بوده، از سوی دکتر اندیشه قدیریان به انگلیسی و عربی ترجمه شده که چند و چون ترجمۀ آنها نیز در مقدمه وی بر کتاب بیان شده است. همچنین فرشته نمدکلاهی، نرگس محمدی و مجید مهجور با تصویرگری هنرمندانه خود، ترجمانی بصری از منتخب جملات این مجموعه ارائه کرده اند که در نوع خود بسیار زیبا و ممتاز شمرده می‌شود.

•  استقبال مردم از کاریکلماتور چگونه است ؟

خوشبختانه کاریکلماتور، گونه‌ای است که مورد توجه قشر عظیمی از جامعه ما واقع شده است. کوتاهی این نوع ادبی و سوژه‌های روز آن، مردم را به وجد می‌آورد و مورد توجه ویژه دانشجویان، هنرمندان و سخنرانان است. کاریکلماتور با وارونه و متفاوت کردن معنای کلمات، کمک می‌کند که نگاه دقیق‌تری به پیرامون خود داشته باشیم و از «خودکارشدگیِ زبانی» به سمتِ «زبان آگاهی» حرکت کنیم.

•  این روزها تعداد زیادی از اصحاب قلم به خلق کاریکلماتور همت می‌گمارند؛ ولی چرا بسیاری از آنها در جذب مخاطب به توفیق چشمگیری نمی‌رسند؟

به اعتقاد من، هر نوع تلاش فکری و خلاقیت زبانی برای تولید نمونه‌هایی تازه از این نوع ادبی، ستودنی است؛ اما آنچه که اقبال عموم مخاطبان را به آثار یک کاریکلماتوریست خاص برمی انگیزد، مرهون نگاه دقیق آن کاریکلماتوریست به عنصر زنده و بالندۀ زبان، توأم با چندجانبه نگری او به مباحث گوناگون فلسفی، روانشناختی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. به باور من، کاریکلماتوریستی که قصد دارد خوانندگان بیشتری برای آثار خود ایجاد کند، باید در حوزۀ انسان شناسی، مطالعات وسیع و دامنه داری داشته باشد. انسان، پدیده‌ای چند وجهی است و همین مردمی بودن و مردمی اندیشیدن است که به مقدّمه‌ای برای انعکاس دغدغه‌های نوع بشر تبدیل می‌شود. دکتر اندیشه قدیریان که تجربه‌ای طولانی در تدریس زبان فارسی به غیر فارسی زبانان دارند، استقبال دانشجویان غیر ایرانی خود به کاریکلماتورهای اینجانب را در فرامرزی بودن پیام آنها ارزیابی کرده بودند و همین نکته موجب شد تا برگردانی دو زبانه از منتخب آثارم به انگلیسی و عربی تهیه کنند.

•  نام کتاب سوم خود را با چه معیاری برگزیده اید؟

در انتخاب نام این کتاب، راه درازی پیمودم و ضمن چند فراخوان عمومی در شبکه‌های اجتماعی، از مخاطبان آثارم خواستم تا نامی را برای این اثر پیشنهاد کنند. فهرستی از نام‌های بسیار زیبا فراهم آمد که هریک، بخشی از ویژگی‌های کتاب را آینگی می‌کرد. در این میان، عنوان «قلم کم حرف» برگرفته از جمله «قلم کم حرف، عمرش طولانی است»، بیش از سایر نام‌ها مناسب به نظر رسید؛ زیرا از سویی به کوتاهی ژانر کاریکلماتور اشاره داشت و از سوی دیگر، ماندگاری طولانی این قبیل جملات را در ذهن و زبان مردم تداعی می‌کرد.

•  توصیه شما به جوانانی که دوستدار خلق کاریکلماتور هستند چیست؟

از وقتی که اینترنت وارد زندگی مردم شده خیلی‌ها در سراسیمگی سرعت، کم حوصلگی و تنوع، محصور شده اند؛ در این میان، کوتاه‌نویسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و انتشار بیش از 100عنوان کتاب از سوی کاریکلماتوریست‌های خوب کشورمان در 20 سال اخیر، ذائقه کتابخوانان را به سمت مطالعه این آثار سوق داده است. توصیه من به جوانان علاقه‌مند  این است که با مطالعه کتب مذکور و انتخاب سبک نوشتاری خود، علاوه بر اهتمام در حفظ خصیصه شوخ طبعی و تبسم‌برانگیزی جملات، به زیبایی و ارزشمندی پیام مندرج در آنها نیز توجه کنند. کاریکلماتور یک گونه ادبی است و شاید به همین دلیل است که در سالیانِ اخیر، شمارِ قابلِ ملاحظه‌ای از پایان نامه‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی در رشته‌های «زبانشناسی همگانی» و «زبان و ادبیات فارسی»، تحلیل و دسته‌بندی زبانی و موضوعی این ژانر پرطرفدار را در دستور کار قرار داده اند. کاریکلماتور، الگوی باریک بینی، سنجیده گویی و ایجاز است؛ سخنی است که در عینِ کوتاهی، تأثیراتی بالابلند و عمیق بر ذهن و نگاه مخاطب می‌گذارَد. این گونۀ ادبی، بسیار هوشمند و زمانه شناس است و با سرعت زندگی بشر در عصر حاضر، تناسبی بارز و خیره‌کننده دارد و می‌تواند در زمانی اندک، درونمایه‌هایی ژرف و تأمّل برانگیز را به مخاطبانش منتقل کند. پس به همه جوانان علاقه مند به این نوع ادبی، توصیه می‌کنم تا برای خلق چنین جملاتی، بینش خود را در رویارویی با موضوعات گوناگون زندگی وسعت دهند و قابلیت‌های زبان مادری‌شان را برای تبیین موجز و هنرمندانه آن موضوعات بشناسند.

•  سخن پایانی شما با علاقه‌مندان آثارتان چیست؟

آرزو دارم حال که مشغله فراوان مردم، در کنار برخی دیگر از معضلات، سرانه مطالعه در میهن عزیزمان را به حد نگران‌کننده‌ای تنزل داده، برنامه ریزان فرهنگی و ناشران برگزیدۀ کشور چاپ آثاری از این دست را مورد حمایت ویژه قرار دهند تا به پشتوانه ایجازی که در سرشت کاریکلماتور وجود دارد، انس و الفت دوباره‌ای میان مردم و کتابخوانی به وجود بیاید. شادروان عمران صلاحی در مورد کاریکلماتور می‌گوید: «کاریکلماتور کتابی است که می‌توانید آن را از هرکجا دلتان خواست بخوانید و لذت ببرید حتی از آخرش». از شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم نیز می‌خواهم که در صورت امکان، تدبیری اتخاذ کند تا پیرو رشد چشمگیر کاریکلماتور در حوزه کتاب، نشریات دوره ای، روزنامه‌ها و شبکه‌های مجازی، و نیز بالا رفتن شمار مقالات علمی پژوهشی و پایان نامه‌های تحصیلات تکمیلی مرتبط با آن، یک یا 2 واحد آموزشی با محوریّت تحقیق در ساخت و درونمایه این نوع ادبی به سرفصل دروس رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و زبان شناسی همگانی افزوده شود. امیدوارم «قلم کم حرف»، انبساط خاطر خوانندگان عزیز را به دنبال داشته باشد و علاوه بر فارسی زبانان گرامی، مورد پسند مخاطبان انگلیسی و عربی‌زبان نیز واقع شود.